I.TBMM

Misakımill’i’nin ilanının ardından, İstanbul’un resmen işgal edilmesi, Osmanlı Mebusun Meclisi’nin dağıtılması ve devamındaki gelişmeler Ankara’da yeni bir meclisin açılmasını zorunlu kıldı. Mustafa Kemal, istanbul’un işgali üzerine 19 Mart 1920’de, il­ lere ve kolordu komutanlıklarına bir genelge göndererek seçimlerin yenilenmesini istedi. İstanbul’un işgali ile dağıtılmış olan Mebuslar Meclisi’nden, Anadolu’ya kaçabilen milletvekillerinin de haklarının saklı tutulacağını bildirdi.

Yeni yapılan seçimde Mustafa Kemal, Ankara’dan milletvekili seçildi. Yeni meclis, 23 Nisan 1920’de Büyük Millet Meclisi adıy­ la Ankara’da törenle açıldı. Yeni meclis Sinop Mebusu Şerif Bey (Alkan) başkanlığında toplandı. 24 Nisan’da Mustafa Kemal, Meclis Başkanı seçildi. Meclis Başkanı seçilen Mustafa Kemal meclise bir önerge verdi.

Mustafa Kemal’in Meclise verdiği önergede,

• Hükümet kurmak zorunludur.
• TBMM’nin üzerinde hiçbir güç ve kuvvet yoktur (Bu madde ile İstanbul Hükümeti yok sayılmıştır).
• Geçici kaydıyla bir hükümet başkanı veya padişah vekili atamak doğru değildir (Kurulan hükümetin sürekli olacağı ifade edilmiştir).
• Kuvvetler birliği kabul edilmelidir (Bundaki amaç, kararların hızla alınıp uygulanmasını sağlamak ve meclisi milletin tek hakimi yapmaktır).
• Meclis içerisinden seçilen bir grup, meclis adına hükümet işlerini yürütür (Meclis hükümeti adı verilen bu sistem cumhuriyetin ilanına kadar sürecektir).
• Padişah ve halife baskıdan kurtarıldıktan sonra meclisin vereceği karara tabi olmalıdır (Bu karar ileride saltanat ve hilafetin kaldırılacağına işarettir).

TBMM’nin açılmasıyla yeni bir devlet kurulmuş ve böylelikle Temsil Heyeti’nin de görevi sona ermiştir.

Milli Eğitim Bakanlığı, Milli Marşı için düzenlediği yarışmaya katılması için Mehmet Akif’e davetiye gönderdi. Bakanlığın isteği üzerine Mehmet Akif, İstiklal Marşı adını verdiği ünlü şiirini yazdı ve Türk Ordusu’na armağan etti. TBMM, 12 Mart 1921 tarihli toplantısında Milli Eğitim Bakanı Hamdullah Suphi Bey (Tanrıöver)’in okuduğu bu şiiri milli marş olarak kabul etti.

1921 Anayasası’nı (Teşkilat-ı Esasi Kanunu) hazırlamıştır.

 

TBMM’nin Özellikleri

• Olağanüstü yetkilere sahip bir meclistir.
• Yasama, yürütme, yargı yetkilerini kendinde top­lamıştır.
• Savaş meclisidir.
• Düzenli bir ordu kurmuş ve Kurtuluş Savaşı’nı yö­netmiştir.
• İhtilalci bir meclistir.
• “Hakimiyet kayıtsız şartsız milletindir.” anlayışını benimsemiş ve saltanatı kaldırmıştır.
• I. TBMM ihtilal meclisi, II.TBMM ise inkılap meclisidir.
• I. TBMM’nin milli egemenliği ilke edinmesi ve saltanatı kaldırması inkılapçı bir özellik de taşıdığına kanıt gösterilebilir.
• Kurucu bir meclistir.
• Yeni bir anayasa hazırlamış, istiklal Marşı’nı milli marş olarak kabul etmiş, ülkeyi işgallerden kurtarmış; böylelikle yeni Türk Devleti’nin temellerini atmıştır.
• Kurucu meclis gibi çalışmasına rağmen kendisine kurucu meclis dememiştir. Bunun nedeni, padişah yanlıları­ nın Milli Mücadele’den kopmasını engellemektir.
• Milli bir meclistir.
• Türk milletinin temsilcilerinden oluşmuş ve ismi­ nin başına “Türkiye” yi eklemiştir.
• Çok sesli ve demokratik bir meclistir.
• Parti olmamasına rağmen farklı görüşleri temsil eden gruplar vardır.

Bu gruplar şunlardır:

• Tesanüt Grubu (İttihatçılar)
• Islahat Grubu (Muhafazakarlar)
• Müdafaa i Hukuk Grubu (Mustafa Kemal yanlıları)
• İstiklal Grubu
• Yeşil Ordu ve Halk Zümresi (Sosyalistler)

Zaman içinde birbirlerine yakın gruplar Müdafaai­ hukukçular (I. Grup} ve Muhafazai hukukçular (II. Grup) olmak üzere birleşmişlerdir.

I. TBMM’nin temel hedefi Misakımilli hedefine ulaşmaktır. Bu hedefe ulaşmak için açılan I. TBMM’nin hukuki dayanağı Teşkilat-ı Esasiye Kanunu(1921 Anayasası)’dur. I. TBMM, Misakımilli (tam bağımsızlık) hedefine ulaşmaya çalışırken aynı zamanda milli egemenliğe dayalı bir devletin de temellerini atmıştır.

>TBMM açıldıktan sonra bu amaç doğrultusunda önceliği­ ni düzenli ordu kurma çalışmalarına vermiştir. TBMM’nin varlığından ve faaliyetlerinden rahatsız olan gruplar halkı kışkırtarak Anadolu’da ayaklanmalar çıkarmıştır.

TBMM’YE KARŞI ÇIKAN AYAKLANMALAR

Nedenleri

• 1. Dünya Savaşı’ndan sonra ordunun terhis edilmesi ve Anadolu’da bir kuvvet boşluğunun doğması
• Şahsi çıkarların ve bölgesel bağımsızlık isteklerinin ön plana çıkması
• Kuvayi Milliyecilerin halka kötü davranması
• İstanbul Hükümeti ve İtilaf Devletleri’nin halkı TBMM’ye  karşı kışkırtması
• Bazı güçlü ailelerin, bölgesel güçlerini korumaya çalışması

İstanbul Hükümeti Tarafından Desteklenen Ayaklanmalar

• Ahmet Anzavur Ayaklanması: Kuvayımuhammediye birliklerini kuran Ahmet Anzavur tarafından Balıkesir ve çevresinde çıkartıldı. Çerkez Ethem’e bağlı kuvvetler tarafından bastırıldı.
• Kuvayıinzibatiye (Hilafet Ordusu) Ayaklanması : Hilafet Ordusu, İstanbul Hükümeti tarafından Kuvayımilliye’ye karşı kuruldu. Adapazarı ve çevresinde etkili olan bu ayaklanma Boğazlar bölgesindeki İngiliz çıkarlarına hizmet etti. Ali Fuat Paşa komutasındaki Milli Kuvvetler tarafından bastırıldı.

İstanbul Hükümeti ve İtilaf Devletleri Tarafından Desteklenen Ayaklanmalar

• Bolu, Düzce, Hendek, Adapazarı Ayaklanmaları: İngilizlerin Boğazlar bölgesindeki çıkarlarına hizmet etti. Milli Kuvvetler tarafından bastırıldı.
• Yozgat Ayaklanması: Yozgat’ın nüfuzlu ailelerinden olan Çapanoğulları tarafından çıkarıldı. Ankara’yı tehdit eden ciddi bir ayaklanmadır. Çerkez Ethem tarafından bastırıldı.
• Konya Ayaklanması: Delibaş Mehmet tarafından çıka­rıldı. Dinsel bir özelliğe sahiptir. Milli Kuvvetler tarafından bastırıldı.
• Afyon Ayaklanması: Çopur Musa tarafından çıkarıldı Milli Kuvvetler tarafından bastırıldı. Ayaklanmayı çıkartan Çopur Musa, Yunanlılara sığındı.
• Milli Aşireti Ayaklanması: Urfa ve çevresinde çıktı. Bu ayaklanmanın çıkarılmasında Fransız ajanlarının etkisi vardır. Milli Kuvvetler tarafından bastırıldı.
• Koçkiri Ayaklanması: Aşiret reisleri tarafından Sivas ve Erzincan bölgesinde çıkartıldı. II. İnönü Savaşı başladı­ğında bu ayaklanma hala devam etmekteydi. Milli Kuvvetler tarafından bastırıldı.
• Şeyh Eşref Ayaklanması: Bayburt’ta Şeyh Eşref adlı kişinin peygamberlik iddiası ile başlayan isyan Milli Kuvvetler tarafından bastırıldı.
• Ali Batı Ayaklanması: Mardin,Midyat ve Nusaybin bölgesinde çıktı. 5. Tümen tarafından bastırıldı.

Azınlıkların Çıkardığı Ayaklanmalar

• Rum Ayaklanmaları: Doğu Karadeniz Bölgesi’nde Pontus Rumları bağımsız devlet kurmak için ayaklandılar. il. İnönü Savaşı başladığında bu ayaklanma haıa devam etmekteydi.
• Ermeni Ayaklanmaları: Doğu Anadolu Bölgesi’nde Ermeni İntikam Alayları tarafından bağımsız devlet kurmak için ayak­lanmalar çıkartıldı.

Bazı Kuvayımilliyecilerin Çıkardığı Ayaklanmalar

Düzenli orduya katılmak istemeyen Kuvayımilliyeciler tarafından çıkarıldı. Çerkez Ethem, Demirci Mehmet Efe ve Yörük Ali ayaklanmaları bu tür ayaklanmalardandır. Bunlar içinde en büyüğü olan Çerkez Ethem Ayaklanması, I. İnönü Savaşı sırasında bastırıldı ve bunun sonucunda Çerkez Ethem Yunanlılara sığındı.

Ayaklanmaların Sonuçları

• Kurtuluş Savaşı’nın en az bir yıl uzamasına sebep oldu.
• Kurtuluş Savaşı sırasında kaynak darlığının çekilmesine sebep oldu.
• Anadolu’da düşman ilerleyişini kolaylaştırdı.

Ayaklanmaları Önlemek Amacıyla Yapılan Çalışmalar

• 29 Nisan 1920’de Hıyanetivataniye Kanunu çıkarıldı.
• Ankara Müftüsü Rıfat Börekçi tarafından, İstanbul Hükümetinin çıkarttığı fetvalara karşı, fetvalar yayımlandı.
• 11 Eylül 1920’de İstiklal Mahkemeleri kuruldu.
• Kuvayi Milliyecilerden yardım alındı.
• TBMM’nin aldığı olağanüstü önlemlerle bu ayaklanmaları bastırması ülke genelindeki otoritesini artırmış ve düzenli ordu kur­ma çalışmalarını hızlandırmıştır.

 

İSTİKLAL MAHKEMELERİ

• TBMM’ye bağlı olağanüstü mahkemelerdir.
• Seyyar ve sürekliliği olmayan mahkemelerdir.
• Üyeleri, TBMM milletvekilleri arasından seçilmiştir.
• Kararlarına temyiz (itiraz) yolu kapalıdır.
• Bulundukları ve kuruldukları yerlerde düzen ve disiplini sağladılar.
• TBMM’nin gücünü ve otoritesini artırdılar.
• Ayaklanmaları bastırdılar.
• 1920-1927 yılları arasında faaliyet gösterdiler.

İSTİKLAL MAHKEMELERİNİN KULLANILDIĞI YERLER

I.TBMM DÖNEMİ (1920-1923)

• Ayaklanmaların bastırılmasında (Hıyanetivataniye Kanu­nu’nun uygulanmasında)
• Asker kaçaklarının önlenmesinde(Firariler Kanunu’nun uy­ gulanmasında)
• Düzenli ordunun ihtiyaçlarının karşılanmasında (Tekalifi­ milliye Emirlerinin uygulanmasında)

II.TBMM DÖNEMİ (1923-1927)

• Şeyh Sait Ayaklanması’nın bastırılmasında (Takririsükun Kanunu’nun uygulanmasında)
• İnkılapların hayata geçirilmesinde
• Mustafa Kemal’e suikast girişiminde bulunanların yargılan­masında