ORTA ÇAĞ’DA DÜNYA

BİLİM, KÜLTÜR, SANAT

Orta Çağ, Avrupa için karanlık bir çağ iken lslam’ın Altın Çağı’dır. Bu dönemde İslam felsefesi, bilimi ve teknolojisi Batı Avrupa’dan çok daha fazla gelişmişti. lsıam alimleri eski kaynakları incelediler ve bunlara kendilerinin yeni buluşlarını da ekleyerek yeni bir kültür oluşturdular. İslam medeniyetinin temel eğitim kurumları olan medreseler; dünyadaki ilk üniversitelerin temellerini oluşturdular, bilim ve uygarlığın gelişmesine öncülük ettiler.

Romen rakamlarının yerini onluk sisteme dayalı numara sisteminin alması matematiksel işlemlerde kolaylık sağladı. 12. yüzyıldaki Latince çeviriler, Aristoteles’in felsefesi­ ne ve 12. yüzyılın Rönesansı olarak bilinen İslam bilimsel gelişmelerine olan ilgiyi artırdı.

Ticaret yollarının güvenli hale gelmesi, ticaretin gelişmesi­ ne zemin hazırladı. Bu durum getirdiği ekonomik zengin­lik, bilim ve sanatın gelişmesini daha da hızlandırdı.

İslam bilginleri, başta Antik Çağ düşünürleri olmak üzere Kadım Dünya’nın bilgi birikimini tercüme ederek kendi birikimleriyle yorumlamışlar ve geliştirmişlerdir. Böyle­likle Abbasiler Dönemi’de “İslam Rönesansı” adı verilen yeni bir aydınlanma dönemi başlamıştır. Zengin ve güçlü Müslüman sultanların bilim ve kültüre verdiği destek, bu aydınlanmayı tüm İslam dünyasına yaymıştır. Başta Fara­ bi, İbni Sina, Biruni, Cezeri, Harezmi, Ömer Hayyam, İbn Haldun gibi bilim insanları bu aydınlanmanın öncülüğünü yapmışlardır. Farabi’nin Aristo’nun eserlerini inceleyerek onun görüşlerini geliştirmesinden dolayı kendisine “Muallim-i Sani/ İkinci Öğretmen” unvanı verilmiştir. Kadim Dünya’nın kadim dilleri (Sanskritçe, Latince, Yunanca, Arapça, Farsça, Türkçe, Çince) arasında yapılan çeviriler bu bilgi birikimini geniş alanlara yaymıştır.

Özellikle Semerkant, Buhara, Bağdat, Kahire gibi şehirler önemli bir bilim ve kültür merkezi haline gelmişlerdir.

İslam dünyası Orta Çağ’da böyle bir zenginlik ve aydınlanmanın içindeyken, Batı dünyası ise tam tersi bir durumdaydı. Aynı dönemde Avrupa’da kilise baskısı (Skolastizm) yüzünden bireysel yaratıcılık gelişememiş, bilimsel faaliyetler durmuş, bireysel yaratıcılığın yerine anonim bir sanat anlayışı ortaya çıkmıştır.

İlk Çağ’da ortaya çıkan ve Orta Çağ’da da Müslüman bilim insanları tarafından geliştirilen kadim bilim anlayışı bir bakıma mutlak hakikat arayışı idi. Bu dönemde bilim; din veya felsefe ile bağlantılı teorik (nazari) bi.r fikri faaliyet olarak yürütülmüştür. Bu süreçte gelişen tıp, astronomi ve coğrafya bilimleri amaç, konu ve yöntem açılarından modern çağın uygulamalı fen-mühendislik bilimlerine önemli bir miras devretmiştir.

11. yüzyılın Avrupa’daki ana eğitim kurumları olan kated­ ral okulları ve manastırların dışında Avrupa’nın belli başlı şehirlerinde üniversiteler kuruldu. Böylece eğitim geniş kitlelere ulaşmaya başladı. Sanatta, müzikte ve dini eser­lerde gözle görülür gelişmeler görüldü. Avrupa’da görkemli katedraller inşa edildi.

Avrupa’da 12 ve 13. yüzyıl; doğudan matbaa, kağıt, barut, ipek, pusula gibi yeniliklerin alındığı dönemdir. Ayrıca ge­ micilik ve saat yapımında büyük gelişmeler görülmüş ve bu gelişmeler Coğrafi Keşiflere zemin hazırlamıştır. Çeşitli konularda yazılmış çok sayıdaki Arapça ve Yunanca eser, Avrupa dillerine çevrilmiştir. Bu eserlerden biri de İbni Sina’nın Kanun-i Fit’tıp adlı eseridir.

 

ORTA ÇAĞ AVRUPA TARİHİ (375 – 1453)

Siyasi Yapı

• Feodalite (Derebeylik) egemen
• Krallar zayıf
• Derebeyleri güçlü
• Şehirler, kale ve surlarla çevrili
• Siyasi birlik yok
• Merkezi otorite zayıf
• Himaye sistemi yaygın
• Vassal
• Süzeren

Dini Yapı

• Din adamlarının baskısı (skolastizm) hakim
• Aforoz (Dinden çıkarma)
• Enterdi (Toplu dinden çıkarma)
• Engizisyon (Kilise mahkemeleri)
• Endüljans (Ücret karşılığı günah bağışlama)
• Aklı ve bilimi reddeden Skolastik düşünce yaygın
• Papalar siyasi güce sahip
• Kralları aforoz etme
• Krallara taç giydirme
• Haçlı Seferleri düzenle­ me
• Eğitim kilise tekelinde
• Laik eğitim yok

Toplumsal Yapı

• Eşitsizliğe dayalı düzen (feodaliz) hakim
• Soylular (Asiller)
• Rahipler
• Burjuvalar
• Köylüler
• Serbest
• Hür

Ekonomik Yapı

• Kapalı tarım ekonomisi yaygın
• Ticaret zayıf
• Zenginliğin ölçüsü toprak
• Takas usulü yaygın

 

Önemli Siyasi Olaylar

Haçlı Seferleri (1096-1270)

• Orta Çağ’da Avrupalılar, İslam dünyasına toplam 8 sefer düzenlediler.
• 1. Haçlı Seferi, Haçlıların amaçla­rına ulaştıkları tek seferdir.
• 4. Haçlı Seferi, amacından saptı. Katolikler İstanbul’u yağmaladılar. Bu durum, Katolik – Ortodoks çatışmasını artırdı.

Magna Charta (Büyük Şart)(1215)

• İngiltere’de kralın yetkileri kısıtlandı.
• Parlamenter sistemin yolu açıldı.
• Avrupa’daki ilk demokratik belge oldu.
• Türk tarihindeki karşılığı, il. Mahmut’un ayanlarla yaptığı Sened-i İttifak Sözleşmesi’dir (1808).