TARİH VE ZAMAN

TARİH NEDİR?

Tarih, geçmişteki insan topluluklarının yaşayışlarını, bir­ birleriyle olan ilişkilerini, kültür ve uygarlıklarını;

• yer ve zaman göstererek,
• kaynaklara (belgelere) dayalı olarak,
• objektif (tarafsız/nesnel) bir şekilde,
• neden-sonuç ilişkisi içerisinde

inceleyen sosyal bir bilim dalıdır.

 

TARİH BİLİMİNİN ÖZELLİKLERİ

Tarih, geçmişte yaşanan olayları inceler. Bu nedenle tarihi olaylar tekrarlanamaz, gözlemi ve deneyi yapı­lamaz. Tarihi diğer bilimlerden ayıran en önemli özelliktir.

• Tarihi bilgiler kesin değildir. Bulunacak her yeni belge, mevcut bilgileri güçlendirebilir veya değiştirebilir.
• Tarih, belgelere dayalı olarak yazılır.
• Tarihi olayların yeri ve zamanı belli olmalıdır. Tarih bu özelliği bakımından edebiyattan ayrılır.
• Tarihi olaylar arasında neden – sonuç ilişkisi vardır.
• Tarih, toplumları çok yönlü etkileyen, uygarlığa katkısı olan kişi ve olayları konu alır.
• Tarihi olaylar, tarafsız (objektif) bir şekilde incelenmelidir.
• Tarihi olaylar değerlendirilirken, olayın gerçekleştiği dönemin koşulları dikkate alınmalıdır. Geçmiş, günümüz değer yargılarını kullanmadan, kendi koşulları çerçevesinde değerlendirilmelidir. Bunun için geçmişte yaşamış insanların durumlarını, onların gözüyle anlamaya (tarihsel empati yapmaya) çalışmalıyız.
• Tarihi bilgi kanıtlara dayalı olmasının yanı sıra tarihçilerin değerlendirme ve yorumlarını da içerir. Aynı tarihsel olayı, farklı kaynak ve zihniyet ile değerlendirmek, farklı yorumlara neden olur.

TARİHİN KAYNAKLARI

Tarih, geçmişi incelediği için deney ve gözlem yöntemini kullanamaz. Tarih, ancak kaynaklara dayalı olarak yazılır. Geçmişten günümüze gelen her türlü belgeye “kaynak” denir. Kaynaklar önce kendi içinde “Birinci Elden Kaynaklar” ve “İkinci Elden Kaynaklar” olmak üzere ikiye ayrılır.

Birinci Elden Kaynaklar: Tarihi olayın geçtiği döneme ait belgeler ve bulgulardır.

İkinci Elden Kaynaklar: Tarihi olayın geçtiği döneme yakın ya da o dönemin kaynaklarından yararlanarak meydana getirilen eserlerdir.

“Birinci Elden Kaynaklar” ve “İkinci Elden Kaynaklar” da niteliğine göre “Yazılı, Sözlü, Gerçek Eşya ve Nesneler, Sesli ve Görüntü Kaynaklar” olmak üzere 4 grupta toplanır.

Yazılı Kaynaklar: Kitabeler, tabletler, kitaplar, paralar, mühürler, fermanlar, antlaşma metinler vb.

Gerçek Eşya ve Nesneler: Arkeolojik buluntular, mezarlar, fosiller, heykeller, mağara resimleri, silahlar vb.

Sözlü Kaynaklar: Destanlar, efsaneler, mitler, şiirler vb.

Sesli ve Görüntülü Kaynaklar: Filmler, fotoğraflar, CD ve DVD’ler, resimler vb.

Birinci elden kaynaklar yaşandığı dönem hakkında daha detaylı bilgi verdiği için ikinci elden kaynaklara göre daha önemlidir. Birinci elden kaynaklar içinde ise yazılı kaynaklar daha önemlidir. Yazılı kaynaklar daha detaylı ve doğru bilgiler sağlar. Tarih, yazının bulunuşuyla başlar (MÖ 3200). Tarih Öncesi Çağlarda yazılı kaynağa rastlanmaz.

TARİHE YARDIMCI BİLİMLER

Coğrafya: Yer bilimi

Filoloji: Dil bilimi

Kimya (Karbon 14): Tarihi belgelerin orijinalliğini ve yaşlarını belirlemede tarihe yardımcı olan bilim

Kronoloji: Zaman bilimi

Geneoloji: Soy kütüklerini inceleyen bilim

Etnografya: Toplulukların kültürlerini inceleyen bilim

Toponomi: Yer isimlerini inceleyen bilim (Ayrıca insan isimlerini Antroponomi, özel isimleri Onomastik inceler.)

Heraldik: Armaları inceleyen bilim

Paleografya: Yazı bilimi

Antropoloji: insan ırkının oluşumunu ve kültürlerin ge­ lişimini inceleyen bilim (Fosilleri inceleyen alt dalına Pa­leantropoloji denir.)

Nümizmatik (Meskukat): Eski paraları inceleyen bilim

Diplomatik: Siyasi belgeleri inceleyen bilim

Tarihçi, yaptığı araştırmanın niteliğine göre; edebiyat, felsefe, sosyoloji, iktisat, istatistik, hukuk ve sanat tarihi gibi bilimlerden de yardım alabilir.

 

TARİH ÖĞRENMENİN YARARLARI

• İnsanların düşünme yeteneklerini geliştirir.
• İnsanların kültür seviyelerini yükseltir.
• Günümüz olaylarının daha iyi anlaşılmasını ve gele­ cekle ilgili daha sağlıklı planlar yapılmasını sağlar.
• Empati yeteneğini geliştirir.
• Olaylara geniş açıdan bakarak, yapıcı, hoşgörülü ve yararlı olmayı öğretir.
• İnsan, aile, millet ve vatan sevgisinin yanında barış içinde yaşama fikrini güçlendirir.
• Diğer insan, toplum ya da milletlerle ilişkilerde temel değerlerin oluşmasına katkıda bulunur.
• Araştırma, kanıt kullanma, sorgulama, neden-sonuç ilişkisi kurma, eleştirel düşünme, empati, zaman ve kronoloji ile değişim ve sürekliliği algılama gibi yaşam becerileri kazanmayı sağlar.

Unutulmamalıdır ki geçmişteki insan neyse, bugünkü insan da aynıdır. Dolayısıyla geçmişteki insan ve insan davranışlarını bilmek, bugünün insanını anlama konusunda bize mükemmel bir donanım kazandırır.

TARİHİN KONUSU

Tarihin konusu, insanların geçmişteki faaliyetleri ve bıraktıkları eserlerdir. Bunlar Tarihi eser, Tarihi vaka (olay) ve Tarihi vakıa (olgu) olmak üzere 3 başlıkta toplanır.

Tarihi Eser: Geçmişten günümüze ulaşmış tüm arkeolojik, mimari ve tarihi kaynaklardır.

Örnek: Selimiye Camii

Tarihi vaka (olay): Başlangıç ve bitiş tarihi bellidir. Belli bir yerde ve zamanda gerçekleşmiştir. Tekrarı yoktur.

Örnek: Malazgirt Savaşı

Tarihi vakıa (olgu): Benzer türdeki tarihi olayların uzun süreçte meydana gelen sonuçlarıdır. Genellik ve süreklilik gösterir.

Örnek: Anadolu’nun Türkleşmesi

Anadolu’nun Türkleşmesi, Malazgirt Savaşı ile başlamış; bu doğrultuda yapılan diğer savaşlar ve Anado­lu’ya yapılan eserler bu sürece katkıda bulunmuştur.