I.TBMM İhtilal Meclisidir

İhtilal mevcut düzenin kanunlara uymaksızın ve kuvvet kullanılarak yıkılmasıdır. İhtilal, inkılabın zorunlu ve ilk aşamasıdır. Mevcut düzenin yıkılması ile ihtilal sona erer ve yıkı­lanın yerine yenisini kurma aşaması, yani inkılap başlar.

II:TBMM İnkılap Meclisidir

İnkılap ihtilal sonucunda yıkılan düzenin yerine yeni bir düzen kurulmasıdır. İnkılap, bir devletin dayandığı temel ilkele­rin ve toplumun yaşam düzeninin değiştirilerek yeni bir düzen kurma aşamasıdır.

İstanbul Hükümeti, görüşmelere katılmakta ısrarcı olunca TBMM, Lozan’da ikilik çıkmasını engellemek için 1 Kasım 1922’de Saltanat’ı kaldırarak Osmanlı Devleti’nin varlığına resmen son verdi. Böylece TBMM Hükümeti konferansa Türk milletinin tek temsilcisi olarak katılmış ve İtilaf Devletlerinin amaçlarına ulaşmasını engellemiş oldu.

Saltanatın kaldırıldığı gün, önce saltanatla halifelik birbirinden ayrılmış; ardından saltanat kaldırılmış fakat halifeliğe dokunulmamıştır. Osmanlı hanedanından Abdülmecit Efendi, Meclis tarafından halife seçilmiştir. Halifeliğin kaldırılmasının amacı, TBMM’ye ülke içinden ve dışından gelebilecek baskıları önlemek, özellikle lngiltere’nin bu durumu Lozan Görüşmelerinde Türkiye’nin aleyhine kullanmasını engelle­ mektir.

Saltanatın kaldırılmasıyla;

• -Osmanlı Devleti’nin siyasal varlığı tamamıyla sona ermiştir.

• -Ulusal egemenlik yolunda önemli bir adım atılmış olup, cumhuriyetin ilanına zemin hazırlanmıştır.

CUMHURİYET’İN İLAN EDİLMESİ (29 Ekim 1923)

23 Nisan 1920’den beri yeni Türk Devleti’ni idare eden TBMM Hükümeti, ülkeyi “Milli Egemenlik” esasına uygun yönetiyor­ du. 20 Ocak 1921’de kabul edilen anayasanın birinci madde­ sinde “Egemenlik, kayıtsız şartsız milletindir.” esası yer almış, buna rağmen Mustafa Kemal, Kurtuluş Savaşı sürerken ülke­ nin yönetim şeklinin açıkça belirtilmesini sakıncalı bulmuştu.

Bunun sebepleri;

• Bağımsızlık savaşının devam ediyor olması,
• Birlik ve beraberliğin bozulabileceği düşüncesi,
• Kamuoyunun rejim değişikliğine hazır olmaması olarak gösterilebilir.

TBMM’nin açılmasından beri süregelen yönetim, esasen milletin egemenliğine dayalı ve demokratik bir yapıya sahipti. Bu nedenle yönetim aslında fiilen cumhuriyet yönetimi idi; ancak, adı henüz konulmamıştı.

Cumhuriyetin İlanını Gerektiren Sebepler

• Lozan Barış Antlaşması’nın onaylanmasıyla, Kurtuluş Savaşı’nın her yönüyle tamamlanması
• Yeni Türk Devleti’nin yönetim şeklinin açıkça belli olma­ ması
• Devlet başkanlığı sorununun yaşanması
• Kabine sisteminin olmaması ve sık sık tekrarlanan istifaların hükümet bunalımlarına yol açması
• Cumhuriyet, 29 Ekim 1923’te, saat 20.30’da 158 milletvekilinin kabul oyu ile 1921 Anayasasının 1. maddesi değiştirilerek ilan edilmiştir. Gerçekleşen bu değişiklikle, “Türkiye Devleti bir Cumhuriyettir.” maddesi ilk kez anayasaya girmiştir.

29 Ekim 1923’te Cumhuriyetin İlanıyla,

• Türkiye Devleti’nin ve hükümet şeklinin cumhuriyet oldu­ğu kanunlaştı.
• Mustafa Kemal, oybirliği ile cumhurbaşkanı seçilerek hü­kümet bunalımı ve devlet başkanlığı sorunu çözümlendi.
• Kabine sistemine geçilerek, Mustafa Kemal tarafından is­ met İnönü Başbakan olarak atandı. Böylece kabine hükü­metleri dönemi başladı.
• Fethi Okyar Meclis Başkanı seçildi.

 

HALİFELİĞİN KALDIRILMASI (3 Mart 1924)

Halifeliğin Kaldırılmasının Sebepleri

• Cumhuriyet rejimi ile Halifelik kurumunun bağdaşmaması
• Halifeliğin devlet düzeninin laikleştirilmesinde önemli bir engel olması
• Halife Abdülmecid’in dini yetkilerini aşarak padişah gibi davranması

Yukarıdaki sebepler artık halifeliğin cumhuriyetle yürümeyeceğini açıkça ortaya koymuştur. Böylece TBMM’de 3 Mart 1924’te kabul edilen bir kanunla Halifelik kaldırılmıştır.

 

Halifeliğin Kaldırıldığı Gün Şu Kararlar alındı:

• Tevhidi Tedrisat Kanunu çıkarılarak eğitim ve öğretim birleştirildi.
• Şeri’ye ve Evkaf Vekaleti kaldırılarak, yerine Vakıflar Genel Müdürlüğü ve Diyanet İşleri Başkanlığı kuruldu.
• Erkanı Harbiye Vekaleti kaldırılarak yerine Milli Savunma Bakanlığı ve Genelkurmay Başkanlığı kuruldu.
• Osmanlı hanedan üyelerinin yurt dışına çıkarılması kararı alındı.

Halifeliğin Kaldırılmasının Sonuçları

• Laik düzene geçişte önemli bir aşama gerçekleştirilmiştir.
• Devletin rejimi konusunda tartışmaya yol açabilecek bir kurum ortadan kaldırılmıştır.
• Yapılacak inkılapların önü açılmıştır.
• Ümmetçilik anlayışı sona ermiştir.

KADINLARA SEÇME VE SEÇİLME HAKKININ VERİLMESİ

Türk kadınına 1930’da çıkarılan Belediye Kanunu ile belediye meclislerine üye seçme ve seçilme hakkı tanındı.

1933’te muhtarlık seçimlerine katılma hakkı tanındı.

5 Aralık 1934’te yapılan anayasa değişikliği ile Türk kadınına, milletvekili seçme ve seçilme hakkı verildi.

Atatürk Dönemi’nde yapılan inkılaplar sonucu kadınlar, ilk olarak belediye başkanlığı hakkı elde ederek siyasi ve toplumsal alanda ön plana çıkmaya başlamışlardır.

ÇOK PARTİLİ HAYATA GEÇİŞ ÇALIŞMALARI

Cumhuriyet ilan edildiğinde iktidardaki Halk Fırkası, ülke­nin tek partisiydi.

Cumhuriyetin ilk yıllarında hem rejimi demokratikleştirmek hem de ülkenin daha iyi yönetilmesini sağlamak için çok partili hayata geçiş denemeleri yapıldı.

• İlk deneme (Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası’nın kurul­ması), Şeyh Sait Ayaklanmasından dolayı başarısız oldu.
• Şeyh Sait Ayaklanmasında sorumluluğu olduğu gerekçesiyle Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası kapatıldı.
• İkinci deneme (Serbest Cumhuriyet Fırkası’nın kurulması)  ise, Menemen Ayaklanması öncesi yaşanan siyasi ve toplumsal gerilim nedeniyle başarısız oldu.
• Serbest Cumhuriyet Fırkası, rejim karşıtlarının partiye sızdığı ve siyasi kamplaşmaların arttığı gerekçesiyle kendini feshet­ miştir (1930).

Atatürk döneminde çok partili hayata geçiş çalışmaları başarılı olamamıştır. Bu durumun nedeni Türkiye’nin henüz demokratik olgunluğa erişememesi ve rejimin kendini korumaya çalışmasıdır.

Türkiye’de çok partili hayata 1945’ten sonra geçilecek, 1950’de Demokrat Parti’nin iktidara gelmesiyle “Tek Parti” iktidarı sona erecektir.

Milli İrade

Milli irade, bir ülkede yaşayan insanların belli noktalarda ve alanlarda yoğunlaşan istekleri ve siyasi eğilimleridir.

Milli iradenin hayata geçirilebilmesi için milli bağımsızlık ön şarttır. Milli iradenin tam olarak hayata geçirilebilmesi için de milli egemenlik anlayışının hayata geçirilmesi gerekir.

Milli Bağımsızlık

Milletin hiçbir baskı ve işgal altında olmaması durumudur.

Milli bağımsızlık; askeri, siyasi ve ekonomik bağımsızlık­tan oluşur.

Askeri bağımsızlık: Ülke topraklarının herhangi bir dev­ letin işgali altında olmaması durumudur.

Bu hedefe ulaşılabilmesi için,

• Genelgeler yayımlandı.
• Kongreler toplandı.
• Misakı Milli Kararları kabul edildi.
• TBMM açıldı.
• Düzenli ordu kuruldu.
• Kurtuluş Savaşı yapıldı.

Siyasi Bağımsızlık: Ülkenin .herhangi bir gücün (devle­ tin/kişinin) baskısı ve koruması(manda ve himayesi) al­ tında olmaması, kendi kararlarını kendisinin verebilmesi durumudur.

Bu hedefe ulaşılabilmesi için,

• Manda ve himayeye karşı çıkıldı.
• Yabancılara ve azınlıklara verilen tüm ayrıcalıklara son verildi.

Ekonomik bağımsızlık: Ülkenin ekonomik açıdan hiçbir devlete bağımlı olmadan kendi öz kaynaklarıyla kalkın­ masıdır.

Bu hedefe ulaşılabilmesi için,

• İzmir İktisat Kongresi toplandı ve Misakıiktisadi Karar­ ları alındı.
• Kapitülasyonlar kaldırıldı.
• Kapotaj Kanunu çıkarıldı.
• Milli bankalar kuruldu.
• İthalattan alınan vergiler artırıldı.
• Teşvikisanayi Kanunu çıkarıldı.
• Milli işletmeler açıldı.
• Türk parasını koruma kanunu çıkarıldı.

Milli Egemenlik

Bir devletin yönetimindeki egemenlik güçlerinin ( Yasama-Yürütme-Yargı ) oluşumunda halkın söz sahibi olması, halkın kendi kendini yönetmesi durumudur.

Bu hedefe ulaşılabilmesi için,

• Amasya Genelgesi yayımlandı.
• Erzurum ve Sivas Kongreleri toplandı.
• Temsil Heyeti oluşturuldu.
• TBMM açıldı.
• Saltanat kaldırıldı.
• Cumhuriyet ilan edildi.
• Halifelik kaldırıldı.
• Siyasi partiler kuruldu.
• Kadınlara seçme-seçilme hakkı verildi.